Bên cạnh đó, để đảm bảo mục tiêu của trung ương giao theo Quyết định số 652/QĐ-TTg ngày 28/5/2022 của Thủ tướng Chính phủ, tỉnh phấn đấu không còn xã đạt dưới 13 tiêu chí; có ít nhất 40% số thôn (72/178 thôn) thuộc các xã đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đạt chuẩn NTM; thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn tăng ít nhất 1,5 lần so với năm 2020.

Đây là thách thức không nhỏ khi những xã phấn đấu đạt chuẩn NTM giai đoạn này đa phần là xã khó khăn, hơn nữa, hiện nay nhiều xã đã đạt chuẩn có nguy cơ “rớt” chuẩn NTM do bị sụt giảm tiêu chí khi đánh giá lại theo bộ tiêu chí NTM giai đoạn 2021-2025.

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và PTNT, sau hơn 12 năm triển khai thực hiện chương trình xây dựng NTM, từ xuất phát điểm 3,6 tiêu chí/ xã, đến nay tiêu chí bình quân đạt 14,5 tiêu chí/xã. Tỉnh Quảng Trị có 1 huyện đạt chuẩn NTM, 69/101 xã đã được công nhận đạt chuẩn NTM (trong đó có 9 xã vừa được công nhận là xã NTM nâng cao), có 45 thôn đạt chuẩn thôn NTM kiểu mẫu.

Đời sống vật chất, tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao, thu nhập bình quân đầu người ở nông thôn đạt gần 34 triệu đồng/người/năm. Diện mạo nông thôn khởi sắc, kết cấu hạ tầng từng bước đáp ứng nhu cầu sản xuất và đời sống của người dân.

Tuy nhiên, qua rà soát, đối chiếu hiện nay có 48/69 xã đã đạt chuẩn trong giai đoạn 2016-2020 nhưng không đạt so với bộ tiêu chí giai đoạn 2021-2025. Các tiêu chí bị “rớt” chủ yếu như giao thông, trường học, tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn, y tế, môi trường và an toàn thực phẩm, thu nhập, hộ nghèo, an ninh quốc phòng.

Theo Văn phòng Điều phối NTM tỉnh, nguyên nhân chính là do việc công nhận xã đạt chuẩn NTM ở thời điểm cố định (xét và công nhận theo năm) trong khi bộ tiêu chí biến động tăng cả về số lượng và chất lượng theo từng giai đoạn. Với bộ tiêu chí xã NTM giai đoạn 2021-2025, ngoài việc nâng cao chất lượng các tiêu chí, chỉ tiêu, còn bổ sung thêm 8 chỉ tiêu so với giai đoạn 2016-2020.

Trong đó, nhiều tiêu chí rất khó và cần thời gian để thực hiện, một số tiêu chí còn bất cập, chưa có hướng dẫn như chỉ tiêu “Xã có mô hình liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm chủ lực đảm bảo bền vững” trong tiêu chí Tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn; chỉ tiêu “Tỉ lệ hộ gia đình phân loại chất thải rắn tại nguồn”, “Tỉ lệ chất thải nhựa phát sinh được thu gom, tái sử dụng, tái chế và xử lý theo quy định” trong tiêu chí Môi trường và an toàn thực phẩm; chỉ tiêu “Tỉ lệ dân số có sổ khám chữa bệnh điện tử”, “Tỉ lệ người dân tham gia và sử dụng ứng dụng khám chữa bệnh từ xa trong tiêu chí Y tế...

Quảng Trị hiện còn 28 xã miền núi đạt dưới 9 tiêu chí. Các xã đăng ký đạt chuẩn NTM năm 2023 và giai đoạn 2024 - 2025 hầu hết là xã đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vùng bãi ngang ven biển; các huyện phấn đấu đạt chuẩn NTM cũng đang gặp khó khăn, cần nhiều nguồn lực và thời gian để thực hiện. Giai đoạn 2021-2025, ngân sách trung ương phân bổ muộn, giảm còn khoảng 40% so với giai đoạn trước.

Bên cạnh đó, giai đoạn này trung ương phân cấp cho cấp tỉnh ban hành nhiều quy định, trong khi một số chủ trương, cơ chế chính sách của trung ương chậm ban hành, còn chồng chéo, vướng mắc (cơ chế lồng ghép nguồn vốn, chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất) nên thời gian hoàn thiện hệ thống văn bản kéo dài, ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân thực hiện chương trình.

Sụt giảm tiêu chí, “rớt” chuẩn NTM, gặp khó khăn trong xây dựng NTM khi áp theo bộ tiêu chí đánh giá NTM giai đoạn 2021-2025 đang là thực tế chung ở các tỉnh, thành trong nước chứ không riêng gì Quảng Trị. Xác định xây dựng NTM có điểm đầu, không có điểm kết thúc, do đó việc nâng cao chất lượng tiêu chí NTM thể hiện sự phát triển của chương trình. Điều này đòi hỏi quá trình xây dựng NTM phải liên tục, dài lâu, không ngừng nghỉ.

Vì thế, cần có giải pháp tháo gỡ khó khăn cho các địa phương trong quá trình xây dựng NTM. Các sở, ban, ngành cần phát huy vai trò, trách nhiệm thành viên ban chỉ đạo trong việc hướng dẫn, hỗ trợ các địa phương hoàn thiện và nâng cao chất lượng tiêu chí; thực hiện có hiệu quả công tác đỡ đầu cho các xã khó khăn được UBND tỉnh phân công.

Tăng cường kiểm tra, giám sát, nhất là đối với các xã đã đạt chuẩn NTM, các xã, huyện phấn đấu đạt chuẩn NTM trong giai đoạn này để có giải pháp tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ hướng dẫn địa phương hoàn thiện các tiêu chí chưa đạt, khắc phục tiêu chí bị sụt giảm để đảm bảo mục tiêu chương trình đề ra.

Bên cạnh sự hỗ trợ của tỉnh, huyện và các ngành liên quan, các xã đã đạt chuẩn NTM cần chủ động xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện chương trình xây dựng NTM một cách khoa học, bài bản, tránh tư tưởng bằng lòng, thỏa mãn, chạy theo thành tích. Có kế hoạch, lộ trình và giải pháp duy trì, nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM theo bộ tiêu chí mới, trong đó tập trung vào các tiêu chí bị giảm, tiêu chí khó thực hiện, phân công rõ trách nhiệm cho từng tổ chức, cá nhân đảm nhận.

Chủ động rà soát, ưu tiên bố trí nguồn vốn trung hạn 5 năm (giai đoạn 2021-2025) cho các công trình liên quan đến các tiêu chí bị giảm, đồng thời lồng ghép các chương trình dự án, huy động sức dân để hoàn thiện, duy trì và tiếp tục giữ vững, nâng cao các tiêu chí NTM đã đạt.

Mai Lâm